Inleiding
Gedurende negen jaar heb ik de uitdrukking Festina Lente als thema van mijn kerst-en nieuwjaarskaarten gebruikt. Naar aanleiding van de derde kaart werd me gesuggereerd om de gehele serie op het net te zetten.
Bij deze is dit dan gebeurd.

NB de kaartteksten zijn ongewijzigd overgenomen behoudens een aantal gecorrigeerde spelfouten en een eveneens gecorrigeerde inconsistentie. Ook de vrijwel identieke inleidingen heb ik laten staan.
dec 2004, Kees Verduin

Prettige feestdagen en haast je langzaam in een voorspoedig 1996
Festina Lente

of ook wel , wat zoveel wil zeggen als 'haast je langzaam', was het motto van keizer Augustus. Het houdt in dat de mens rijpt door groei waarbij snelheid van handelen en geduld, roekeloosheid en zelfbeheersing in gelijke mate zijn ontwikkeld.
Het werd één van de meest geliefde lijfspreuken tijdens de Renaissance en ook grafisch probeerde men dit idee weer te geven door contrasterende elementen te gebruiken: de dolfijn met het anker, de schildpad met het zeil en de snelle, gevleugelde Occasio (kans, gelegenheid) met de standvastige Prudentia (wijsheid).
Dit laatste contrast is afgebeeld in een fresco in het Palazzo Ducale in Mantua, toegeschreven aan Mantegna. Let op het verschil: Occasio staat op een bal en Prudentia op een blok. De twee zijn echter niet onverenigbaar. Prudentia legt haar hand op het hart van de jongen om hem ertoe te bewegen, op bezonnen wijze, zijn 'kans te grijpen'. Ook Occasio is de jongen ter wille en draait zich naar hem toe. Hiermee laat zij zich van een kant zien, die zij, zoals Francis Bacon ons bericht over Occasio, in het algemeen niet toont:
Gelegenheid ... keert ons haar kale achterhoofd toe, nadat ze eerst haar lokken van voren heeft aangeboden, en ze niet vast gepakt zijn (Essays, xxi 'Of Delays')

Prettige feestdagen en vergeet niet te lanterfanten in een voorspoedig 1997
Festina Lente deel 2

of ook wel , wat zoveel wil zeggen als haast je langzaam, was, zoals ik vorig jaar al vertelde, de lijfspreuk van keizer Augustus. Het wil zoveel zeggen als dat de mens rijpt door groei waarbij snelheid van handelen en geduld, roekeloosheid en zelfbeheersing hand in hand gaan.
Het werd één van de meest geliefde motto's tijdens de Renaissance en ook grafisch probeerde men dit idee weer te geven door contrasterende elementen te gebruiken: de schildpad met het zeil, de snelle, gevleugelde Occasio (kans, gelegenheid) met de standvastige Prudentia (wijsheid) en de dolfijn met het anker. Dit laatste contrast is dit jaar op de voorzijde van deze kaart afgebeeld en is ontleend aan het vignet van de Venetiaanse drukker Aldus Manutius (1449-1515), de pionier op het gebied van Griekse tekstuitgaven. Manutius kon onder andere Erasmus tot zijn 'fonds' rekenen.
Een alternatieve toepassing van het Festina Lente principe is het op bezonnen wijze afwisselen van activiteit met passiviteit. Dit laatste zou ik willen omschrijven als therapeutisch lanterfanten. Dit kan op macroniveau en dan spreek je van vakantie, maar natuurlijk kan het ook op meso- en microniveau. De zegswijzen dat de boog niet altijd gespannen kan zijn en dat de kruik te water gaat tot zij barst, houden ons dezelfde boodschap voor. Door de toenemende druk om steeds te presteren komt het 'niets doen' echter steeds meer in het gedrang en heeft een negatieve connotatie gekregen.
Vandaar deze wens voor het komende jaar.

Prettige feestdagen en alles op zijn tijd in een voorspoedig 1998
Festina Lente deel 3

of ook wel , wat zoveel wil zeggen als haast je langzaam, was, zoals ik de vorige twee jaar al vertelde, de lijfspreuk van keizer Augustus. Het wil zoveel zeggen als dat de mens rijpt door groei waarbij snelheid van handelen en geduld, roekeloosheid en zelfbeheersing hand in hand gaan.
Het werd één van de meest geliefde motto's tijdens de Renaissance en vorig jaar net voor de kerst in Florence werd ik daar elk moment aan herinnerd: de schildpad met het zeil en de deuren met de Festina Lente inscriptie in het Palazzo Vecchio, de snelle, gevleugelde Occasio met haar kale achterhoofd en de dolfijn met het anker in het Bargello.
Het contrast dat dit jaar op de voorzijde van deze kaart is afgebeeld, is ontleend aan de Emblemata uit 1534 van Andreas Alciatus (1492-1550) en toont een remora gewikkeld rond een pijl.
De remora of echeneis is het legendarische zuigvisje dat, nog geen 20 centimeter lang, hele schepen stil kon leggen. Ook Jacob van Maerlant noemt dit visje, onder de naam echinus, in zijn Der Naturen Bloeme. Het is de combinatie van de remmende remora en de voortsnellende pijl die het Festina Lente principe verbeelden. De begeleidende tekst (vrij vertaald) onderstreept dit nog eens:
Eenieder wordt gemaand zich te haasten én langzaam aan te doen! Niet te gehaast, maar ook niet te lang wachten. Moge de pijl omstrengeld door de remora u dit duidelijk maken. De remora is traag, de pijl vliegt voort
Opmerkelijk is dat het Latijnse woord volitare, waarmee het vliegen van de pijl wordt aangeduid, eigenlijk heen en weer vliegen of rondvliegen betekent. Niet echt wat je je bij een pijl voorstelt.
De remora vertraagt dus niet alleen, maar voorkomt ook een overmaat aan 'gefladder'.

Prettige feestdagen en fladder op zijn tijd in een voorspoedig 1999
Festina Lente deel 4

of ook wel , wat zoveel wil zeggen als haast je langzaam, was, zoals ik de vorige drie jaar al vertelde, de lijfspreuk van keizer Augustus. Het wil zoveel zeggen als dat de mens rijpt door groei waarbij snelheid van handelen en geduld, roekeloosheid en zelfbeheersing hand in hand gaan.
Op zoek naar een afbeelding van de schildpad met het zeiltje, het embleem van Cosimo I (hertog van Florence), vond ik wat de moeder van al deze emblemen kan worden genoemd: het embleem van Augustus zelf. Claude Paradin beschrijft het in zijn Devises Heroiques (1557).
Augustus Caesar ... commanded a butterflie cleaving to a sea crabbe to be ingraven in gold, insinuating by the slownesse of one, a kind of temperancie and slow deliberation: and by the fast flying of the other a certaine rashnesse or headlong fury. By both which joined together he signified that a certaine meane or temperature in all things is verie needefull for a prince. (Engelse vertaling, 1591)
Een sieraad met dezelfde voorstelling, uit goud en edelstenen vervaardigd, werd aan koningin Elizabeth met nieuwjaar 1578 ten geschenke gedaan.

De fladderende vlinder beteugeld door de trage krab. Op het eerste gezicht krijg je medelijden met de vlinder. Maar merk op dat de krab de vlinder heel voorzichtig vasthoudt, zodat de vleugels van de vlinder niet beschadigd raken. Het beroeren met de scharen alleen is misschien al genoeg om ervoor te zorgen dat deze vlinder geen eendagsvlieg wordt.
Het einde van de overmoedige Icarus kan als voorbeeld dienen van wat er gebeurt met fladderaars die geen maat houden.

NB Ook in de muziek is het thema doorgedrongen (Arvo Pärt, Festina Lente 1988-1990).

Prettige Feestdagen en laat je eens verleiden in een Voorspoedig 2000
Festina Lente deel 5

of ook wel wat zoveel wil zeggen als haast je langzaam, was, zoals ik de vorige vier jaar al vertelde, de lijfspreuk van keizer Augustus. Het wil zoveel zeggen als dat de mens rijpt door groei waarbij snelheid van handelen en geduld, roekeloosheid en zelfbeheersing hand in hand gaan.
Vorig jaar al was ik op zoek naar een afbeelding van de schildpad met het zeiltje, het embleem van Cosimo I (hertog van Florence) en stuitte toen op de krab en de vlinder. Dit jaar in het Palazzo Vecchio in Florence, kropen de schildpadden met zeiltjes letterlijk over de muren en plafonds en daar komt deze afbeelding dan ook vandaan: van het plafond tussen het terras van Juno en de kamer van Hercules.
De weinig enthousiaste schildpad wordt door de vijf putti tot lopen aangezet; trekken, prikken, duwen en, letterlijk 'on top of that', een zeiltje om er een beetje meer beweging in te krijgen. De oude schildpad heeft geen ongelijk en kent waarschijnlijk de verhalen over zijn soortgenoten die het op moesten nemen tegen een haas, die overmoedig werd en daarom verloor, en Achilles, snelste der Griekse helden die het dankzij Zeno ook niet kon winnen. Gewoon het eigen tempo aanhouden en je niet gek laten maken door de omgeving, lijkt het beste wat je doen kunt.
Soms kan het echter geen kwaad om je op sleeptouw te laten nemen door jeugdig enthousiasme en nieuwe impulsen. Je kunt hierdoor in situaties verzeild raken en met mensen en zaken in aanraking komen die het leven (kleur)rijker kunnen maken. Het kan natuurlijk ook tegenvallen; maar in ieder geval heb je iets nieuws geprobeerd en er hopelijk van geleerd, in plaats van vanonder een schild naar de wereld te kijken en af te wachten.

Prettige Feestdagen en laat je eens rijden door jouw stokpaardje in een Voorspoedig 2001


meer over het tapijt in Musee de Cluny

Festina Lente deel 6

Dit thema haast je langzaam, dat ik reeds vijf jaar gebruikte voor mijn wenskaarten, lijkt langzaam maar zeker in alle geledingen van de samenleving weerklank te vinden. De kranten en tijdschriften hebben het regelmatig over het nut van onthaasten, maar zo om mij heen kijkend kan het thema nog wel een jaartje mee. Dit jaar heb ik na enig zoeken een aantal beelden bijelkaar geplaatst die samen aan het gezegde uitdrukking geven. Beelden die ontleend zijn aan een stokpaardje dat ik de afgelopen vijf jaar met wisselend succes heb bereden, danwel dat het met mij aan de loop ging. Ik doel op het 16e eeuwse wandtapijt uit het noorden van Vlaanderen dat in Musee de Cluny in Parijs hangt en tot nog toe de exacte betekenis van wat het verbeeldt, nog niet heeft prijsgegeven.
De figuur rechts is Tubal Kain, de uitvinder van het smeden. Maar hier staat hij voor het gezegde dat men het ijzer moet smeden, wanneer het heet is. Dus niet te vroeg maar ook niet te lang wachten. De figuur links (Giohargius?) is de uitvinder van het wegen, maar in deze kontekst staat hij voor de mens die naar evenwicht zoekt. De identiteit van deze figuur is nog een raadsel (Pheidon van Argos?). Ook de betekenis van het tapijt als geheel is onduidelijk. Mogelijk heeft het met muziek te maken.
De wat ongure hekkensluiter op de rugzijde van deze kaart is oude Romeinse oogstgod Saturnus met zijn sikkel. Hoewel Saturnus in het algemeen met negatieve aspecten wordt geassocieerd en een weinig aantrekkelijke invloed zou hebben op de mens, heeft de Florentijnse neoplatonicus Marsilio Ficino contemplatie met Saturnus verbonden.
Dit samen met het feit dat Saturnus volgens de klassieken de traagste planeet was aan het firmament, maakt het Festina Lente idee rond. De trage overwogenheid van Saturnus wordt in balans gebracht met het juiste moment om te handelen.

Prettige Feestdagen en en blijf de baas van jouw tempo in een Voorspoedig 2002



Festina Lente deel 7

Het thema haast je langzaam, dat ik dit jaar voor de zevende maal aan de orde stel, blijkt nog steeds actueel te zijn. Het lijkt soms of het niet geheel duidelijk is wat het betekent. Festina lente, sed festina luidt het volledige motto oftewel Haast je langzaam, maar haast je. Het is dus geen excuus om het maar kalm aan te doen. Het is een advies om niet als een dolle stier rond te rennen, maar om beheerst en op de juiste momenten, wanneer de situatie daar om vraagt, zowel vaart in te kunnen houden als ook de snelheid te kunnen opvoeren. Dus een advies om de baas over het eigen tempo van handelen te worden en dat ook te blijven.
Voor dit jaar koos ik een afbeelding van Prudentia, die uit de 1618 editie van de Iconologia van Cesare Ripa komt. Prudentia is hier evenals de Romeinse god Janus voorzien van twee gezichten, waarmee zowel zij naar voren in de toekomst kan schouwen en kan bespiegelen als hij (met baard) naar achteren in het verleden kan terugzien.
Prudentia draagt in de rechterhand een pijl waaromheen de palingachtige remora gewikkeld is, een symbool van de in bedwang gehouden snelheid, waar ik al eerder over schreef. Achter Prudentia ligt een hert met een majestueus gewei. Dit is een tweede combinatie van controle en snelheid. In het open veld kan het hert voluit vaart maken, maar in dichte bebossing moet het rekening houden met de breedte van het gewei, opletten voor uitstekende boomwortels en derhalve de snelheid aanpassen.
Het hert met het brede gewei komt in de Iconologia ook nog voor als symbool van lang leven, omdat elk jaar het gewei verder 'uitloopt'.
De hekkensluiter kwam ik onlangs toevallig in Florence tegen (ach, wat heet toevallig?), terwijl hij heel bedachtzaam met zijn zeiltje over de vloer van het Palazzo Vecchio leek te kruipen. Aan zo'n aandoenlijk, eeuwen oud schildpadje kun je toch niet zomaar voorbij gaan?

Prettige Feestdagen en kies elk moment de juiste actie in een Voorspoedig 2003



Festina Lente deel 8

Het thema haast je langzaam dat ik dit jaar voor de achtste maal aan de orde stel, blijkt nog steeds actueel te zijn. Vorig jaar heb ik nog eens benadrukt dat het geen excuus is om het maar kalm aan te doen. Het is een advies om baas te worden over het eigen tempo van handelen en dat dan ook te blijven.
Dit jaar heb ik een afbeelding uit het boek Hypnerotomachia Poliphili gekozen. Dit werk werd in 1499 gedrukt door Aldus Manutius in Venetie. Manutius was de drukker die de dolfijn rond het anker als vignet voerde.
Het auteurschap van dit boek, dat algemeen wordt gezien als een mijlpaal in de boekdrukkunst, is nog steeds een punt van discussie. Ook de ontwerper en de graveur van de 172 houtsneden die het boek bevat zijn onbekend.
Het boek beschrijft de droom van Poliphilus ('hij die van veel houdt') over de strijd die hij met wisselend succes voert voor zijn liefde voor de schone Polia ('veel dingen'). Poliphilus' droomtocht voert hem door landschappen die bezaaid zijn met allerlei fantastische gebouwen en monumenten, die in een veelheid van talen zijn beschreven. Naast Italiaans, Latijn en Grieks vindt men Hebreeuwse en zelfs Arabische teksten.
Op pagina 133 van het boek wordt verteld hoe Poliphilus het relief ziet dat aan de voorkant van de kaart staat afgebeeld. Het verbeeldt een dame, zittend op een kruk, met één voet op de grond en met één been opgeheven. In de ene hand houdt ze een paar vleugels en in de andere hand een schildpad. Dit contrast tussen rust en beweging, snelheid en traagheid is festina lente ten voeten uit. We zien hier echter ook een gebrek van de afbeelding: het element tijd ontbreekt erin. Al deze tegengestelde acties kunnen niet gelijktijdig voorkomen, want dat zou slechts wanorde geven. Op elk moment moet voor de juiste actie worden gekozen.
Al eerder in de droom ziet Poliphilus de hiëroglief van de cirkel met de dolfijn rond het anker, die achter op deze kaart staat. De cirkel staat voor 'oneindig' of 'altijd' en het geheel kan als semper festina lente oftewel haast je altijd langzaam worden geïnterpreteerd. Het is dus geen advies voor zo nu en dan maar een advies voor het leven.

Prettige Feestdagen en geef aan alles de juiste tijd in een Voorspoedig 2004



Festina Lente deel 9

Dat ik het thema haast je langzaam, maar haast je dit jaar voor de negende maal aan de orde stel, was eigenlijk niet de bedoeling. Na acht jaar vond ik eigenlijk wel eens tijd worden, om met iets nieuws te komen. Maar de zegswijze Festina Lente, Sed Festina blijkt nog steeds actueel te zijn. Geen excuus om het maar kalm aan te doen, maar een advies om alert te zijn en zo baas over het eigen tempo van handelen te worden en te blijven.
De afbeeldingen komen dit jaar uit het Amphitheatrum Sapientiæ Aeterniæ van Heinrich Khunrath. Dit Schouwtoneel van de Eeuwige Wijsheid kwam in 1595 uit en bevat een aantal grote, gedetailleerde cirkelvormige illustraties, waarom heen alchemistische teksten zijn gedrapeerd.
De achterkant van de kaart geeft een blik in een alchemistisch laboratorium waarvan het interieur overdekt is met spreuken, zoals de torenbibliotheek van Michel de Montaigne. Links is een alchemist geknield met gespreide armen voor een heiligdom. In het midden staat een tafel met muziekinstrumenten, die neerslachtigheid kunnen verjagen, en rechts voor de grote open haard, de schoorsteenmantel beladen met allerhande potjes, staat een alchemistisch oventje op de vloer.
Dat oventje staat, uitvergroot, ook op de voorkant van de kaart en blijkt de woorden Festina Lente en Maturandum te dragen. Dit vat de basisregels van de (al)chemie samen: 'Doe alles op het juiste moment' en 'De dingen hebben hun tijd nodig'. Dat geldt voor stoffen wanneer ze met elkaar in contact komen, maar ook voor mensen waar onderling contact al of niet leidt tot iets wat kan worden omschreven met de kwalitatieve term 'chemistry'.
In de uitgave uit 1609 van het Amphitheatrum staat een afbeelding van de tafel van smaragd van Hermes Trismegistus. Deze tafel begint met de tekst Verum, sine Mendacio, Certum & Verissimum: Waar zonder Leugen, Zeker en het meest Waar. In The Hunting of the Snark van Lewis Carroll ging de Bellman van hetzelfde principe uit toen hij zei "I have said it thrice: what I tell you three times is true.". Dus een uitgebreide manier om 'driewerf waar' te zeggen. En aangezien ik nu 'drie maal drie' maal de 'Festina Lente' boodschap in allerlei toonaarden heb verspreid, moet het dus wel echt waar zijn.